آیین نامه ساماندهی عشایر

آیین نامه ساماندهی عشایر

ماده 1- در این آیین نامه اطلاحات زیر در معانی مشروح مربوط به کار می روند:

الف) عشایر کوچنده : به مردمی گفته می شود که حداقل سه ویژگی زیر را داشته باشند :

1- ساخت اجتماعی قبیله ای

2- اتکای معاش به مداری

3- شیوه زندگی شبانی مبتنی بر کوچ

ب) ییلاق یا سردسیر : محدوده زیست و قلمرو جغرافیایی که عشایر، تمام با قسمتی از فصول بهار و تابستان را در آن می گذرانند.

پ) قشلاق یا گرمسیر : محدوده زیست قلمرو جغرافیایی که عشایر ،یا قسمتی از فصول پاییز و زمستان را در آن می گذرانند .

ت) میانبند : به گذرگاه ها و اطراقگاه های موقت در مسیر کوچ بین ییلاق و قشلاق می گردد.

ث) کوچ عشایری : عبارت است از حرکت خانوارهای عشایری از نقطه ای به نقطه دیگر با هدف استفاده از مراتع برای چرای دام که با همه اعضای خانوار،باروبنه، سرپناه قابل حمل و همراه با ایل ، طایفه یا رده هایی از آن انجام می گردد .کوتاه یا بلند بودن مسیر کوچ تغییری در مفهوم کوچ نمی دهد.

ج) مسیر کوچ :به خط سیر کوچ حداقل کوچکترین رده ایلی از ییلاق به قشلاق و بالعکس اطلاق می گردد.

چ)زیست بوم عشایری :محدوده ای از سرزمین و قلمرو رده های ایلی که علی الاصول شامل ییلاق ، قشلاق و مسیر بین این دو باشد .

ح) کانون اسکان عشایری :به محدوده ای از زیست بوم اطلاق می گردد که بر اساس نتایج مطالعات سازمان امور عشایر دارای منابع ،امکانات و استعدادهای لازم برای ایجاد اشتغال و اسکان عشایر باشد .

این کانون به عنوان یکی از واحد های برنامه ریزی برای ساماندهی عشایر به دو نوع شامل کانون توسعه هدایتی (برنامه ریزی شده ) و کانون های توسعه اسکان خود جوش تقسیم می شوند.

خ) سامان عرفی عشایر :سامان عرفی به محدوده ای از اراضی مرتعی اطلاق می شود که از گذشته مورد بهره برداری تعداد مشخصی از خانوارهای عشایری قرا گرفته و عرفاٌ دارای حق بهره برداری از آن می باشند .

د) سامانه عشایری : به محدوده ای که در برگیرنده چند سامان عرفی باشد گفته می شود .گنجایش مطلوب هر سامانه حدود 50 خانوار و حداقل آن در شرایط استثنایی 20 خانوار می باشد که این ظرفیت ،امکان برنامه ریزی سامانه را همانند برنامه ریزی در واحد جغرافیایی مثل حوزه آبریز و واحد های تقسیمات سیاسی مثل روستا مهیا می کند.

ذ) حداقل خدمات مورد نیاز عشایر : مجموعه ای از امکانات ،ابزار و وسایل ،فعالیت های عمرانی ،آموزشی ،پژوهشی ،بهداشتی ،ترویجی و فرهنگی که توسط دستگاه های اجرایی مختلف تعریف و به جامعه عشایری ارایه می شود .

ر) خدمات ثابت : آن دسته از فعالیت ها و خدمات که در مراکز ثابت امکان انجام و ارایه دارند و اندازه ،حجم ،شکل ،کیفیت و سایر مشخصات آنان به گونه ای نیست که بتوان خرمات را به صورت سیار ارائه نمود .

ز) خدمات سیار : به فعالیت هایی اطلاق می گردد که با مراجعه به خانوار یا محل استقرار عشایر ارایه می گردد .

ژ) آستانه برخورداری : حداقل شرایط لازم برای ارایه نوعی از خدمات .

س) آستانه دسترسی :فاصله بین محل استقرار تا نزدیکترین محل ارایه نوعی از خدمت .

ش) ساماندهی عشایر: عبارت است از ساز و کارهایی که از طریق تامین معشیت و امنیت اقتصادی و همچنین ارتقای شاخص های توسعه انسانی این جامعه –در حد میانگین جامعه روستایی کشور- که در دوبخش حمایت از اسکان و ساماندهی کوچ صورت می گیرد .

ص) حمایت از اسکان عشایر داوطلب : عبارت است از ارایه خدمات و اقدامات برای اسکان عشایر که موجب حفظ ، بهبود و توسعه فعالیت های اقتصادی و اجتماعی و خصوصا ایجاد اشتغال (کار مولد) و احداث حداقل تاسیسات زیربنایی لازم و مسکن مناسب برای عشایر شده به گونه ای که منجبر به کاهش درآمد عشایر اسکان یافته نسبت به قبل از اسکان نگردد.

ض) ساماندهی کوچ : عبارت است از ارایه خدمات حین کوچ و ایجاد زیر ساخت ها و تاسیسات لازم و مناسب در مسیر کوچ و در اطراقگاه ها به منظور تامین نیازهای عشایر و تسهیل در امر کوچ .

ط) مراتع قطب مخالف اسکان : مراتعی که در نقطه مقابل محل اسکان عشایر قرار داشته و حقوق بهره برداری آن متعلق به عشایر داوطلب اسکان است .به عنوان مثال اگر عشایری علاقه مند به اسکان در محدوده مراتع قشلاقی خود باشد ،مراتع ییلاقی ایشان به عنوان مراتع قطب مخالف اسکان تلقی می گردد.

ماده 2- ساماندهی عشایر بر اساس راهبردهای زیر صورت خواهد گرفت :

الف) اسکان عشایر داوطلب ،برنامه ریزی و حمایت از آن .

ب) ساماندهی عشایر کوچنده .

ماده 3 – مطالعات امکان سنجی و برنامه ریزی برای اسکان عشایر داوطلب در کانون های توسعه به صورت متمرکز (ملی )توسط وزارت جهاد کشاورزی (سازمان امور عشایر ایران ) انجام خواهد شد .

تعیین نقاط مناسب برای اسکان عشایر داوطلب ،پس از کسب نظر شورای برنامه ریزی و توسعه استان (کار گروه آزمایش و محیط زیست ) در کمیسیونی متشکل از نمایندگان تام الاختیار وزارتخانه های کشور ،مسکن و شهر سازی ،نیرو و جهاد کشاورزی ،سازمان حفاظت محیط زیست ، سازمان مدیریت برنامه ریزی کشور، سازمان امور عشایر ایران و دفتر امور مناطق محروم کشور با مسولیت وزارت جهاد کشاورزی تصویب و جهت اجرا ابلاغ می گردد .

دبیرخانه کمیسیون درسازمان امور عشایر ایران خواهد بود

تبصره – مطالعات تفصیلی –اجرایی و برنامه ریزی ،توسط امورعشایر استان ها و در صورت لزوم سازمان امور عشایر ایران انجام می گیرد.

دستورالعمل های موردنیاز جهت اجرای مفاد این تبصره توسط سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور و با مشارکت دستگاه های اجرایی ذیربط تهیه و ابلاغ خواهد شد.

ماده 4 – حمایت از عشایر داوطلب اسکان با استفاده از نتایج مطالعات انجام شده و برنامه راهبردی توسعه جامع مناطق عشایری در دو زمینه اسکان در کانون های خود جوش دارای قابلیت توسعه و کانون های هدایتی انجام می شود .

ماده 5 – کلیه دستگاه های اجرایی ذیربط موظفند در تنظیم بودجه سنواتی و تدوین اهداف کمی برنامه کوتاه مدت و میان مدت با اختصاص اعتبارات متناسب با جمعیت عشایر ،نسبت به انجام وظایف مربوط به حوزه مسئولیت خود در قبال مناطق عشایری اقدام نمایند .مسئولیت نظارت بر حسن اجرای این امر به

عهده سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور می باشد.

ماده 6 – سازمان امور عشایر ایران موظف است به طور سالاته فهرست مراکز جمعیتی عشایر اسکان یافته را تهیه و به وزارت کشور اعلام نماید. وزارت کشور موظف است حداکثر ظرف شش ماه پس از وصول فهرست ،نسبت به شناسایی و انطباق آن با قانون تقسیمات کشوری اقدام نماید.

ماده 7 – تشکل های مردمی و غیر دولتی مرتبط با فعالیت های تولیدی ، اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی عشایر ، توانمند سازی جوامع محلی و بومی و حفاظت از محیط زیست با ارایه کمک های فنی و اعتباری در مناطق عشایری ، توسط دستگاه های اجرایی و سازمان های ذیربط مورد حمایت قرار خواهد گرفت .

ماده 8 – وزارتخانه های جهاد کشاورزی و نیرو مکلفند به منظور تسریع در ساماندهی به اسکان عشایر داوطلب ،منظور تسریع در ساماندهی به اسکان عشایر داوطلب ،میزان متناسبی از اراضی موات و مراتع ملی تعلق به دولت در پایاب سدهای ساخته شده و یا در دست احداث را با تامین آب مورد نیاز در جهت اجرای این ایین نامه به عشایر اختصاص دهند .

ماده 9- نرخ کارمزد تسهیلات بانکی به میزان حداقل و بخشودگی یا معافیت های مالیاتی معادل حداکثر معمول در مناطق توسعه نیافته و کمتر توسعه یافته در کانون های اسکان عشایر لحاظ خواهد شد .

ماده 10- برای بازشناسی و پالایش آمار عشایر کوچنده از اشکال و انواع دیگر زندگی عشایری ،در آغاز برنامه چهارم توسعه مرکز آمار ایران ، آمارگیری یا سرشماری بازشناسی عشایر را انجام دهد . اعتبار مورد نیاز برای انجام سرشماری را سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور تامین و تخصیص خواهد داد.

ماده 11- ساماندهی عشایر کوچنده شامل ساماندهی کوچ ، ایجاد اشتغال پایدار ، ارتقای شاخص های برخورداری و خدمات عمرانی و زیربنایی می باشد .

تبصره 1- ساماندهی کوچ شامل تدوین و تنظیم تقویم کوچ ، نظارت بر نحوه چرای دام ، تامین آب شرب ، خدمات آموزشی ،فرهنگی و بهداشتی –درمانی ، خدمات دامپزشکی ،کمک به تامین علوفه ، حفظ امنیت در استقرار گاه های ییلاقی و قشلاقی ، ایلراه ها و مسیرهای کوچ ،مرمت و نگهداری ایلراه ها ، ایجاد تاسیسات لازم برای ارایه خدمات حین کوچ و تجهیز مسیر های کوچ می باشد .

تبصره 2- ایجاد اشتغال پایدار برای عشایر کوچنده شامل :

1) شناسایی اراضی موات و مراتع مستعد تغییر کاربری در عرصه سامان های عرفی و قلمرو عشایر به منظور واگذاری قطعی به عشایر جهت اجرای طرح های مرتع داری ،تولیدی و تامین تسهیلات بانکی مورد نیاز .

2) آموزش ، ترویج و تامین تسهیلات بانکی مورد نیاز مربوط به نحوه احیاء اصلاح و بهره برداری از مراتع ، زراعت ، باغبانی و روش های نوین دامپروری و پروار بندی ،توسعه بیمه دام عشایر و خدمات بهداشت دام و دامپزشکی و تعاونی های عشایری و سایر تشکل های غیر دولتی عشایری برای اجرای مفاد تبصره در اولویت خواهد بود.

3) اجرای طرح های تجهیز آب و خاک و حمایت از اجرای طرح های توسعه زراعت ،باغداری و سایر فعالیت ها (پرورش ماهی ، کشت و فرآوری گیاهان دارویی و صنایع دستی ) جهت تنوع بخشی به اقتصاد عشایر .

4) اجرای طرح های جامع گردشگری طبیعی به عنوان اشتغال پایدار .

تبصره 3 – به منظور ارتقای شاخص های توسعه انسانی در جامعه عشایر کوچنده ، اقدامات زیر صورت می گیرد :

1) ارتقای شاخص برخورداری از آموزش رسمی با ایجاد و توسعه آموزشگاه ها به صورت ثابت و سیار و نیمه سیار در دوره های تحصیلی مورد نیاز و ایجاد توسعه آموزشگاه های شبانه روزی در مراکز جمعیتی عشایر و نیز ایجاد ساختار تشکیلاتی و فناوری متناسب برای آموزش های نیمه حضوری و از راه دور .

2) ارتقای دانش فنی و مهارت ها در جامعه عشایری از طریق ارایه آموزش های فنی – حرفه ای ،صنایع مرتبط با بخش کشاورزی و ایجاد تاسیسات و تجهیز مراکز آموزش و ترویج در مناطق عشایری .

3) ارتقای شاخص های بهداشتی از طریق آموزش و ترویج ،توسعه خدمات بهداشتی – درمانی ، بیمه و خدمات اجتماعی در مناطق ییلاقی ،قشلاقی و مسیر کوچ .

4) تامین کالاهای اساسی ،نهاده های تولیدی مورد نیاز عشایر در محل استقرارشان در ییلاق و قشلاق .

5) تامین سوخت مورد نیاز عشایر در محدوده دسترسی مناسب نسبت به محل استقرار انان .

6) احداث ، تکمیل ، نگهداری و مرمت ایلراه های عشایری .

7) ایجاد مراکز آموزشی ،بهداشتی –درمانی ،فرهنگی ،پست و مخابرات ،پاسگاه نیروی انتظامی و پایگاه بسیج عشایری در محدوده استقرار ییلاقی و قشلاقی عشایر .

ماده 12 – هماهنگی بین استان های ذیربط در استان های عشایری برای اجرای برنامه ساماندهی ، رعایت اولویت بندی و زمانبندی اقدامات و نیز بهبود و استمرار خدمات رسانی به عشایر به عهده استانداران استان های ذیربط می باشد .

ماده 13 – شورای برنامه ریزی و توسعه استان مکلف است بخشی از اعتبارات دستگاه های اجرایی ذیربط را حداقل به تناسب جمعیت و نیاز های جامعه عشایری استان به ارایه خدمات و اجرای طرح های عمرانی مورد نیاز عشایر اختصاص دهد .

ماده 14 – اصلاح ، بهبود و تقویت تشکیلات سازمان امور عشایر ایران ،متناسب با اساسنامه ، ویژگی های خاص جامعه عشایری و قطب های کوچ و استقرار عشایر ،به منظور اجرای تکالیف ، وظایف و مسئولیت های قانونی این سازمان در ساماندهی عشایر برای افزایش اثر بخشی فعالیت ها و ارتقای شاخص های توسعه در جامعه عشایری .

تبصره – وزارت جهاد کشاورزی نسبت به بررسی و اصلاح ساختار سازمان امور عشایر اقدام نموده و پیشنهاد های لازم را به سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور ارایه می نماید .

ماده 15 – با توجه به محرومیت مضاعف مناطق عشایری ، تخصیص یارانه های مناسب ، استفاده از اعتبارات مربوط به مناطق کمتر توسعه یافته و ردیف های خاص – علاوه بر اعتبارات ملی و استانی دستگاه ها – برای اجرای برنامه ساماندهی عشایر اولویت دارد.

ماده 16 – هماهنگی به منظور نیاز سنجی و انجام وظایف مندرج در جدول پیوست این آیین نامه (برنامه ای و سنواتی ) توسط دستگاه های ذیربط در مناطق عشایری به عهده وزارت جهاد کشاورزی (سازمان امور عشایر ایران ) می باشد .

ماده 17 – دستگاه های اجرایی ذیربط موظف هستند گزارش عملکرد خود را به طور سالانه تهیه و به شورای عالی عشایر منعکس نمایند ((دبیرخانه شورای عالی عشایر ))- مستقر در سازمان امور عشایر –

وظیفه پیگیری تهیه گزارش ها را به عهده دارد.

ماده 18 – این آیین نامه از تاریخ ابلاغ لازم الاجرا خواهد بود.

محمد رضا عارف

معاون اول رئیس جمهور